Azərbaycanın 44 günlük Vətən müharibəsi və sonrakı bir günlük antiterror tədbirləri, müasir hərb tarixində nadir rast gəlinən strateji uğurlar sırasına daxildir. Bu döyüşlər təkcə hərbi əməliyyatların effektivliyi ilə deyil, eyni zamanda, diplomatik və informasiya müharibəsində əldə edilən üstünlüklərlə də seçilir. 2020-ci il sentyabrın 27-də Ermənistanın təxribatlarına cavab olaraq başlanan Vətən müharibəsi Azərbaycanın suverenliyini bərpa etmək üçün həyata keçirdiyi əks-hücum əməliyyatı idi. Azərbaycan Vətən müharibəsində 30 il ərzində möhkəmləndirilmiş müdafiə xətləri və müasir hərbi texnika ilə təchiz olunmuş Ermənistan ordusuna qarşı vuruşdu. Ermənistan işğal etdiyi ərazilərdə güclü mühəndis-istehkam qurğuları yaratmışdı. Onların müdafiə strategiyası əsasən keçilməz səngərlər, beton istehkamlar, mina sahələri və yüksək mövqelərdə yerləşən artilleriya batareyalarına əsaslanırdı. Lakin Azərbaycan Ordusu müasir texnologiyadan istifadə edərək bu istehkamları uğurla məhv etdi. Dronlar, yüksək dəqiqlikli raketlər və mobil hərbi taktikalar sayəsində düşmənin müdafiə xətləri sürətlə yarıldı. Xüsusilə Şuşa və Hadrut əməliyyatları Vətən müharibəsinin ən strateji və unikal döyüşlərindən biri kimi dünya hərb tarixində xüsusi yer tutur. Bu əməliyyatlar həm döyüş taktikası, həm də icra üsulu baxımından nadir hərbi nailiyyətlər sırasına daxildir.
Hadrut qəsəbəsi Ermənistan ordusunun müdafiə sistemində mühüm dayaq məntəqəsi idi. Ermənistan buranı güclü istehkamlarla möhkəmləndirmişdi və yüksəkliklərdə yerləşən postları sayəsində ətraf ərazilərə nəzarət edirdi. Azərbaycan Ordusu çevik və gözlənilməz manevrlər edərək düşmənin müqavimətini qırdı və Hadrutu qısa müddətdə nəzarətə götürdü. Hadrutun azad olunması Ermənistanın cənub müdafiə xəttinin çöküşünü sürətləndirdi. Bu əməliyyat göstərdi ki, Azərbaycan yalnız ağır silahlardan deyil, həm də çevik hərəkət və xüsusi taktikalardan istifadə edərək düşmənin planlarını pozmağa qadirdir. Şuşa əməliyyatı isə müasir hərb tarixində xüsusi yeri olan nadir şəhər və dağ döyüşü nümunəsidir. Şəhər hündür qayalıqlar üzərində yerləşir, yolları isə Ermənistan ordusunun nəzarətində idi. Düşmən burada tanklar, artilleriya və möhkəmləndirilmiş müdafiə mövqeləri qurmuşdu. Döyüşçülər meşələr, dağ yolları və qayalıq ərazilər vasitəsilə şəhərə daxil olaraq düşməni sürpriz vəziyyətdə yaxaladı. Ermənistan ordusu Şuşanın küçələrində və binalarında şiddətli müqavimət göstərsə də, Azərbaycan hərbçilərinin yüksək peşəkarlığı və iradəsi nəticəsində şəhər qısa müddətdə azad edildi. Bu əməliyyatın unikallığı ondan ibarət idi ki, Şuşa ağır artilleriya və zirehli texnikadan istifadə edilmədən, yalnız xüsusi təyinatlıların çevik hərəkəti və döyüş bacarıqları ilə azad edildi. Bu, dünya hərb tarixində nadir hallarda rast gəlinən bir döyüş taktikasıdır. Şuşa əməliyyatı Azərbaycan Ordusunun peşəkarlığını və döyüş ruhunu sübut etdi, eyni zamanda, Vətən müharibəsinin həlledici nöqtəsi oldu. Nəticədə, Ermənistanın 30 il ərzində qurduğu müdafiə mexanizmi cəmi 44 gün ərzində tamamilə çökdü və Azərbaycan öz torpaqlarını azad edərək tarixi qələbə qazandı. 10 noyabr 2020-ci ildə imzalanan üçtərəfli Bəyanat nəticəsində Ermənistanın kapitulyasiya etməsi və işğal olunmuş digər ərazilərin Azərbaycana qaytarılması Vətən müharibəsinin tam qələbə ilə başa çatmasını rəsmiləşdirdi.
Qeyd edək ki, İkinci Dünya müharibəsindən sonra baş verən müharibələrin çoxu aparıcı güclərin başladığı uzunmüddətli hərbi kampaniyalar olsa da, onların heç biri tam qələbə ilə nəticələnmədi. SSRİ-nin 1979-cu ildə Əfqanıstana müdaxiləsi onilliklər boyu davam edən bir münaqişəyə çevrildi və sonda SSRİ geri çəkilməyə məcbur oldu. ABŞ isə Koreya (1950-1953), Vyetnam (1955-1975), İraq (2003-2011) və Əfqanıstan (2001-2021) müharibələrinə müdaxilə etsə də, bu münaqişələrin heç biri qalibiyyətlə başa çatmadı. Nəticədə bu dövlətlər böyük resurs itkiləri və daxili siyasi problemlərlə üzləşərək həmin əraziləri tərk etməyə məcbur oldular. Azərbaycan isə tam əksinə, müharibəni başladan tərəf deyil, öz ərazilərini işğaldan azad edən ölkə kimi tarixə keçdi. Bu kontekstdə Azərbaycan İkinci Dünya müharibəsindən sonra müharibəni tam qələbə ilə başa vuran yeganə dövlətdir. Ölkə yalnız hərbi cəhətdən qalib gəlmədi, həm də beynəlxalq hüquq çərçivəsində haqlı mövqeyini qoruyaraq siyasi, iqtisadi və diplomatik sahələrdə də üstünlük qazandı. Bu, Azərbaycanın milli birliyi, güclü rəhbərliyi və strateji planlaması sayəsində əldə edilmiş tarixi uğurdur.
Bu tarixi uğurun təbii davamı olaraq 19-20 sentyabr 2023-cü ildə Azərbaycan öz ərazisində qeyri-qanuni erməni silahlı birləşmələrinin mövcudluğuna son qoymaq üçün lokal xarakterli antiterror tədbirləri həyata keçirdi. Ermənilər Qarabağda 500 kilometr uzunluğunda müdafiə xətti quraraq, təxminən 500 döyüş mövqeyi yaratmışdılar. Bu mövqelər böyük mina sahələri ilə qorunur, ağır texnika və artilleriya sistemləri yerləşdirilir, yeraltı bunkerlər və istehkamlar qurulurdu. Həmçinin xüsusi silah-sursat anbarları da mövcud idi. Bütün bunlar separatçıların uzunmüddətli müqavimət göstərməyə hazırlaşdığını göstərirdi. Lakin Azərbaycan Ordusu yüksək dəqiqlikli zərbələr, peşəkar taktiki manevrlər və müasir döyüş texnologiyaları ilə separatçıları cəmi 24 saat ərzində təslim olmağa məcbur etdi. Azərbaycan bu əməliyyatlarla öz suverenliyini tam təmin etdi və Qarabağda qanunsuz erməni silahlılarının mövcudluğuna son qoydu. Bölgədə yeni reallıq formalaşdı – artıq Qarabağ məsələsi siyasi-hərbi müstəvidə qapanmış oldu.
Digər tərəfdən, Azərbaycan istər 44 günlük müharibədə, istərsə də bir günlük antiterror əməliyyatları zamanı “centlmen” müharibəsi apardı. Mülki əhaliyə zərər vurulmadı, mülki infrastruktur dağıdılmadı. Hətta bir günlük antiterror əməliyyatlarında mülki əhaliyə çıxmaq üçün xüsusi şərait yaradıldı, onların təhlükəsiz hərəkəti təmin olundu. Əhali qabaqcadan radio, TV və xüsusi yayımlanan vərəqələr vasitəsilə xəbərdar edildi. Ermənistan isə raket qurğularını mülki obyektlərdə yerləşdirsə də, Azərbaycan qüvvələri həmin obyektlərə heç bir zərər vermədi. Bu yanaşma Azərbaycanın müharibə zamanı mülki əhalinin və infrastrukturunun qorunmasına olan ciddi diqqətini və humanist prinsiplərə əsaslanan hərbi strategiyasını göstərir. Digər tərəfdən, İkinci Dünya müharibəsindən sonra bir çox müharibələrdə mülki əhalinin hədəf alınması, mülki infrastrukturun məqsədli şəkildə dağıdılması geniş yayılıb. Məsələn, Rusiya-Ukrayna müharibəsi və İsrailin Yaxın Şərqdə həyata keçirdiyi əməliyyatlarda minlərlə mülki şəxs həyatını itirib, şəhər və kəndlər məhv edilib. Bu faktlar Azərbaycanın müharibə zamanı tətbiq etdiyi etik prinsiplərlə digər müharibələr arasında diqqətəlayiq bir fərq yaradır. Bu nümunə digər dövlətlərə də mülki və hərbi fəaliyyətlərin bir-birinə zidd olmadan necə uğurla həyata keçirilə biləcəyini göstərir. Bu yanaşma müharibə hüququna hörmət etməklə yanaşı, həm də müharibə cinayətlərinə qarşı mübarizədə Azərbaycanın özünün prinsipial və məsuliyyətli mövqeyini nümayiş etdirdi. Azərbaycan müharibə cinayətkarlarının saxlanılması və məsuliyyətə cəlb olunmasını özü təmin etdi, bu da onun beynəlxalq hüquq və insan haqları sahəsindəki öhdəliklərinə ciddi yanaşdığını göstərir. Digər tərəfdən, başqa müharibələrdə, məsələn, Yuqoslaviyada müharibə cinayətkarlarının məsuliyyətə cəlb olunması, beynəlxalq birliyin ümumi səyləri nəticəsində mümkün oldu. Azərbaycanın isə müharibə cinayətkarlarına qarşı mübarizədə tətbiq etdiyi milli yanaşma, həmçinin digər ölkələrə, xüsusilə də müharibə şəraitində olan dövlətlərə, müharibə cinayətlərinə qarşı mübarizədə öz milli güclərini və resurslarını işə salmağın vacibliyini göstərir.
Bu prinsipial yanaşma və liderlik Azərbaycanın hərbi və diplomatik sahələrdəki gücünü daha da artırdı. Nəticə etibarilə Azərbaycan Prezidenti, Ali Baş Komandan İlham Əliyev Vətən müharibəsi və antiterror tədbirləri zamanı yüksək sərkərdəlik məharəti nümayiş etdirdi. O, bütün proseslərə şəxsən nəzarət edərək, həm hərbi əməliyyatların, həm də diplomatik və informasiya müharibəsinin idarə olunmasını dəqiq şəkildə koordinasiya etdi. Cənab İlham Əliyev döyüş meydanında uğurun əsas amillərindən biri olan operativ qərar qəbul etməyi bacardı. O, hərbi əməliyyatların gedişatını incə detallarına qədər bilirdi və verilən tapşırıqlar konkret məqsədlərə yönəlirdi. Azərbaycanın müasir hərbi texnologiyaları və strategiyaları effektiv şəkildə tətbiq etməsi, eləcə də beynəlxalq arenada haqlı mövqeyinin gücləndirilməsi onun liderliyinin nəticəsi idi. Dövlət başçısı eyni zamanda informasiya müharibəsində də fəal iştirak edərək, dünya ictimaiyyətinə münaqişənin həqiqətlərini çatdırdı. Xarici medialara çoxsaylı müsahibələrində Azərbaycan həqiqətlərini qətiyyətlə və inamla müdafiə edərək diplomatik sahədə də qələbəyə nail oldu. Beləliklə, cənab İlham Əliyevin sərkərdəlik məharəti və qətiyyətli rəhbərliyi Azərbaycanın tam və mütləq qələbəsini təmin etdi. Güclü dövlət – Güclü Lider anlayışı, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Respublikasının əldə etdiyi uğurların əsasını təşkil edir və bu, həm ölkə daxilində, həm də beynəlxalq səviyyədəki bütün uğurların təməl amili olaraq önə çıxır.
Nigar Orucova, “İki sahil”
