Azərbaycan coğrafi mövqeyi ilə sadəcə bir ölkə deyil – o, regionun taleyini müəyyən edən strateji mərkəzdir. Qafqazın cənubunda, Avropa ilə Asiyanın kəsişdiyi nöqtədə yerləşən bu ölkə, tarix boyu ticarət yollarının, sivilizasiyaların və siyasi maraqların qovşağı olub. Bu gün isə onun əhəmiyyəti daha da artıb. Müasir dövrdə enerji, təhlükəsizlik, nəqliyyat və iqtisadi baxımdan Azərbaycanın oynadığı rol onu nəzərə almadan regionda heç bir ciddi qərarın verilməsinə imkan vermir. İlk öncə Azərbaycanın nəqliyyat baxımından mövqeyinə diqqət yetirdikdə aydın olur ki, Şərq-Qərb və Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizlərinin kəsişməsində yerləşən ölkə, Avropa ilə Asiyanı, Rusiya ilə Yaxın Şərqi birləşdirən əsas tranzit nöqtəsinə çevrilmişdir. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu, Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı, Şimal-Cənub dəhlizinin mühüm halqaları kimi bu infrastruktur layihələri Azərbaycanın regionda logistik mərkəzə çevrilməsinə səbəb olub. Bu yollar vasitəsilə mallar Avropadan Hindistana, Çinə, Orta Asiyaya və əks istiqamətə çatdırılır.
Enerji sahəsində isə Azərbaycan Avropa üçün etibarlı tərəfdaş və mühüm alternativ enerji mənbəyidir. Xəzər dənizinin zəngin enerji ehtiyatlarına malik olan ölkə, bu resursları Cənubi Qafqaz Boru Kəməri, Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri və TANAP vasitəsilə dünya bazarlarına çıxarır. Avropa İttifaqı Azərbaycanın enerji layihələrinə xüsusi diqqət ayırır, çünki bu, Rusiyadan asılılığı azaltmaq baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycanın geosiyasi önəmi təkcə təbii resurslarla və infrastrukturla məhdudlaşmır. Ölkəmiz həm də regional təhlükəsizlik baxımından həlledici rol oynayır. Qarabağ münaqişəsinin həlli və 44 günlük Vətən müharibəsində əldə olunan tarixi qələbə regionda yeni reallıq yaradıb. Bu reallıq təkcə hərbi sahədə deyil, siyasi və diplomatik arenada da Azərbaycanın təsir dairəsini genişləndirib. İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə aparılan bərpa və inkişaf layihələri, Zəngəzur dəhlizinin gündəmə gəlməsi regionda yeni nəqliyyat və iqtisadi nizam formalaşdırır.
Azərbaycan, həmçinin İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı, Qoşulmama Hərəkatı, GUAM və Türk Dövlətləri Təşkilatı kimi beynəlxalq qurumlarda fəal iştirakı ilə də diqqət çəkir. Ölkənin 2019–2023-cü illərdə Qoşulmama Hərəkatına sədrlik etməsi, COVID-19 pandemiyası zamanı beynəlxalq həmrəyliyə verdiyi töhfə, humanitar təşəbbüslərlə çıxış etməsi Azərbaycanın qlobal arenadakı önəmini daha da artırmışdır. Sadəcə coğrafi xəritəyə baxmaq kifayətdir ki, Azərbaycanın nə qədər mühüm mövqedə olduğunu görmək mümkün olsun. Bu ölkə nəinki öz regionunda, həm də Avrasiyanın geosiyasi oyunlarında açar rol oynayır.
Azərbaycanın xarici siyasəti praqmatizm, balans və qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq prinsiplərinə əsaslanır. Müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra keçdiyi diplomatik yol bir çox gənc dövlətlər üçün nümunə ola bilər. Bu gün Azərbaycan müxtəlif qitələrdə yerləşən dövlətlərlə siyasi, iqtisadi, mədəni və humanitar sahələrdə güclü tərəfdaşlıqlar qurmuşdur. Birinci növbədə, qonşu ölkələrlə münasibətləri xüsusi vurğulamaq lazımdır. Türkiyə ilə münasibətlər tarixən qardaşlıq üzərində qurulmuş və bu gün strateji müttəfiqliyə çevrilmişdir. Bakı və Ankara arasında siyasi, hərbi və iqtisadi əlaqələr ən yüksək səviyyədədir. Hər iki ölkənin ortaq layihələri, xüsusilə də enerji və nəqliyyat sahəsində – TANAP, STAR zavodu, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu və digər təşəbbüslər – regionda sabitlik və inkişafın təminatçısıdır. Gürcüstan, Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan kimi Orta Asiya dövlətləri ilə münasibətlər də dinamik şəkildə inkişaf edir. Xüsusilə Transxəzər nəqliyyat dəhlizi vasitəsilə Azərbaycan bu ölkələrlə ticarət və logistik əməkdaşlıq sahəsində mühüm əlaqələr qurmuşdur. Bu tərəfdaşlıqlar qarşılıqlı maraqlar və iqtisadi fayda üzərində qurulub, həm də ortaq tarixi və mədəni irsə əsaslanır. Avropa İttifaqı ilə tərəfdaşlıq da Azərbaycanın xarici siyasətində mühüm yer tutur. Aİ ilə yeni saziş layihəsi, enerji dialoqu və insan hüquqları, təhsil, mədəniyyət sahələrində əməkdaşlıq davam edir. Azərbaycan Aİ-nin enerji təhlükəsizliyinə verdiyi töhfə ilə bu münasibətlərdə strateji oyunçuya çevrilmişdir. Azərbaycanın Afrika, Latın Amerikası və Cənub-Şərqi Asiya dövlətləri ilə də münasibətlərini inkişaf etdirməsi, Qoşulmama Hərəkatına sədrlik dövründə bir çox yeni diplomatik əlaqələr qurması ölkənin qlobal xarici siyasət kursunun genişliyini göstərir. Bu ölkələrlə əməkdaşlıq əsasən humanitar, səhiyyə, təhsil və texnologiya transferi sahələrini əhatə edir. Azərbaycan bu əlaqələrdə heç bir hegemon niyyət daşımadan, qarşılıqlı hörmət və bərabərlik əsasında əməkdaşlıq təklif edir. Bundan əlavə, Azərbaycanın xaricdə diaspor fəaliyyəti və mədəniyyət təbliğatı da onun yumşaq gücünü artırır. Mədəniyyət mərkəzləri, beynəlxalq festivallar, “Azərbaycan həftələri”, sərgilər və digər tədbirlər vasitəsilə ölkə öz mədəni irsini dünya ictimaiyyətinə tanıdır. Bu həm də mədəni diplomatiya vasitəsilə münasibətlərin gücləndirilməsinə xidmət edir. Qarşılıqlı hörmət və maraq əsasında qurulan bu əlaqələr Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunun və etimadının təzahürüdür. Heç kimə öz fikrini zorla qəbul etdirməyən, lakin öz maraqlarını da aydın və qətiyyətlə müdafiə edən Azərbaycan, bu praqmatik yanaşma ilə müasir beynəlxalq münasibətlərdə balanslı və dayanıqlı mövqe tutur.
Azərbaycanın həm coğrafi-strateji, həm də diplomatik müstəvidə qazandığı uğurlar, onu yalnız regionun deyil, qlobal müstəvinin də əvəzolunmaz aktorlarından birinə çevirib. Nə xəritədən baxanda, nə də beynəlxalq təşkilatlarda Azərbaycanın rolu nəzərə alınmadan gələcək ssenarilər qurmaq mümkün deyil. Bu, yalnız zəngin təbii ehtiyatlarla deyil, düşünülmüş siyasət, qarşılıqlı hörmət və davamlı əməkdaşlıq əsasında qurulan münasibətlərlə mümkün olub.
Aynurə Mahmudova,
Bakı şəhəri, 55 saylı tam orta məktəbin Biologiya müəllimi,
YAP Xətai rayon təşkilatının İ.Orucova 21A ünvanı ərazi partiya təşkilatının sədri
